Τί κάνουμε όταν δε θυμόμαστε κάτι; Το ψάχνουμε στο Google. Με την έλευση αυτού του ηλεκτρονικού “παντογνώστη”, η ακόρεστη δίψα μας για – ακόμα και ασήμαντες – πληροφορίες δεν μπορεί να περιμένει τον εγκέφαλο να τις ανακαλέσει. Αντιθέτως, μας ωθεί στον υπολογιστή μας. Και όταν γνωρίζουμε ότι η πληροφορία βρίσκεται σε κάποιο εύκολα προσβάσιμο μέσο, έχουμε λιγότερες πιθανότητες να τη θυμόμαστε αλλά μεγαλύτερες πιθανότητες να θυμόμαστε πού να ψάξουμε για να τη βρούμε.
Ακριβώς αυτό ερεύνησε η δρ Betsy Sparrow απο τό Πανεπιστήμιο Columbia (Η.Π.Α.) μαζί με τους συνεργάτες της Daniel Wegner (Πανεπιστήμιο του Harvard) και Jenny Liu (Πανεπιστήμιο του Wisconsin), πραγματοποιώντας τέσσερα διαφορετικά πειράματα μνήμης. Σε ένα από αυτά, οι συμμετέχοντες πληκτρολόγησαν 40 διαφορετικές πληροφορίες σε έναν υπολογιστή, όπως π.χ. “το μάτι της στρουθοκάμηλου είναι μεγαλύτερο από τον εγκέφαλό της”. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες πίστευαν ότι οι πληροφορίες αυτές θα αποθηκευτούν στον υπολογιστή ενώ οι άλλοι μισοί πίστευαν ότι θα διαγραφούν μετά την πληκτρολόγηση.
Οι συμμετέχοντες θυμόταν πολύ περισσότερο τις πληροφορίες εάν πίστευαν ότι δεν θα ήταν δυνατόν να τις ξαναβρούν αργότερα. Σύμφωνα με τους ερευνητές “οι συμμετέχοντες δεν έκαναν καμία προσπάθεια να θυμηθούν εάν πίστευαν ότι θα μπορούσαν αργότερα να ξαναβρούν την πληροφορία που είχαν διαβάσει”.
Σε ένα δεύτερο πείραμα, οι ερευνητές αναρωτήθηκαν “εάν, για πάραδειγμα, ερωτηθεί κάποιος αν υπάρχουν σημαίες χωρών με ένα μόνο χρώμα, σκέφτεται τις σημαίες ή αμέσως σκέφτεται πού θα ψάξει να βρει την απάντηση στο διαδίκτυο;” και προσπάθησαν να αξιολογήσουν εάν η πρόσβαση σε υπολογιστή επηρεάζει ακριβώς αυτά που θυμάται κανείς.
Στην περίπτωση αυτή, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να θυμηθούν και τις ίδιες τις πληροφορίες αλλά και τους πέντε διαφορετικούς φακέλους που είχαν αποθηκευτεί. Η ερευνητική ομάδα εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες στο πείραμα φαίνονταν να θυμούνται καλύτερα τους φακέλους από την ίδια την πληροφορία.
Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι αντιμετωπίζουμε τις μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο ως έναν εξαιρετικά έξυπνο φίλο που γνωρίζει πολλά. Συνεπώς, οι διαδικασίες της ανθρώπινης μνήμης προσαρμόζονται στη νέα τεχνολογία. Ακριβώς όπως μαθαίνουμε μέσω της προφορικής παράδοσης κατά τη διάρκεια όλης της ανθρώπινης Ιστορίας ποιος γνωρίζει τί στην οικογένειά μας ή στην εργασία μας μέσω της “συναλλακτικής μνήμης” (transactive memory), έτσι και τώρα.
Η συνεχώς αυξανόμενη συμβίωσή μας με υπολογιστικά εργαλεία μας κάνει να θυμόμαστε περισσότερο τί γνωρίζει ο υπολογιστής και πού μπορούμε να το βρούμε, παρά την ίδια την πληροφορία.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι όσο και να θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο εγκέφαλός μας είναι σαν σκληρός δίσκος με άπειρη χωρητικότητα, τα πειράματα αυτά δείχνουν ότι η χωρητικότητα είναι τελικά περιορισμένη. Γι’ αυτό και πάντα προσπαθούμε να μη “σπαταλάμε” τον πολύτιμο χώρο των νευρικών συνάψεων όταν γνωρίζουμε ότι η πληροφορία είναι μερικά κλικ μακριά.
Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής δίχασαν πολλούς. Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτό είναι υγιές και προκύπτει από την ανάγκη επιβεβαίωσης μίας πληροφορίας από μία εξωτερική πηγή. Επειδή κάθε φορά που ανακαλούμε ένα γεγονός, αυτό διαστρεβλώνεται και λίγο, οι αναμνήσεις δεν είναι ποτέ ακριβείς και έχουν σχέση πάντα με την κατάσταση του ατόμου τη στιγμή της ανάκλησης και της μετάφρασης της ανάμνησης με τα εκάστοτε δεδομένα.
Συνεπώς, ασυναίσθητα προσπαθούμε να επιβεβαιώσουμε αν η πληροφορία που θυμόμαστε είναι η σωστή και όχι διαστρεβλωμένη με το να την αναζητήσουμε σε μία εξωτερική πηγή. Άρα, ταυτόχρονα κερδίζουμε και πολύτιμο χώρο στο “σκληρό δίσκο” αλλά και βελτιώνουμε την εγκυρότητα της ανάκλησης της πληροφορίας.
Σύμφωνα με κάποιους άλλους, όταν δημιουργούμε μία προσωπική ανάμνηση – και συνεπώς όταν δεν την ψάχνουμε κάπου στο διαδίκτυο – δημιουργούμε ταυτόχρονα συνδέσεις της ανάμνησης αυτής με άλλες αναμνήσεις αυστηρά μοναδικές για μας οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη μιας βαθιάς, εννοιολογικής γνώσης. Επιπλέον, αυτές οι συνδέσεις συνεχίζουν να μεταβάλλονται με τον χρόνο και τις νέες εμπειρίες που αποθηκεύουμε στον εγκέφαλό μας.
Σύμφωνα με τον Emerson, η ουσία της προσωπικής μνήμης δεν βρίσκεται στην συγκεκριμένη πληροφορία ή εμπειρία που αποθηκεύουμε στον εγκέφαλο αλλά στη “συνεκτικότητα” η οποία δένει όλες τις πληροφορίες και τις εμπειρίες μαζί. Η μοναδική ακολουθία αυτών των “συνεκτικοτήτων” αποτελεί και τον μοναδικό Εαυτό του καθενός από εμάς.
Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να καταλάβουμε ακόμα τα μειονεκτήματα από την καθημερινή συμβίωση με τις μηχανές αναζήτησης, είναι σίγουρο ότι είμαστε εξαρτημένοι από αυτές. Αλλά όταν η μνήμη στρέφεται από τον εγκέφαλο του καθένα στη βάση δεδομένων της μηχανής αναζήτησης, τί θα απογίνει η “συνεκτικότητα” που απαρτίζει τον Εαυτό μας;
