Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία λαμβάνει επιδημικές διαστάσεις στο δυτικό κόσμο και στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες και αποτελεί πλέον ένα μεγάλο πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Οι ραγδαίες επιστημονικές εξελίξεις των τελευταίων ετών απέδειξαν ότι η παιδική παχυσαρκία είναι μια χρόνια, νοσογόνος κατάσταση, η οποία προκαλείται από πολλές αιτίες όπως βιολογικές, γενετικές, ψυχολογικές και κοινωνικές.
Όμως, παρ’ όλες τις προόδους που έχουν επιτευχθεί, η χρόνια αυτή κατάσταση δεν έχει ακόμη οριστική θεραπεία, παρουσιάζει υψηλά ποσοστά υποτροπών και κυρίως έχει μεγάλη πιθανότητα να οδηγήσει σε παχυσαρκία στην ενήλικο ζωή με όλες τις επιπλοκές που αυτό συνεπάγεται. Από την άλλη πλευρά, η εφαρμογή στρατηγικών πρόληψης, ιδίως στα σχολεία και στην οικογένεια, μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην ελάττωση του προβλήματος.
Τί είναι η παιδική παχυσαρκία και πως εκτιμάται;
Παχυσαρκία γενικά είναι η αύξηση του λίπους του σώματος πάνω από κάποια όρια. Στους ενήλικες η εκτίμηση της παχυσαρκίας γίνεται με τη βοήθεια του δείκτη μάζας σώματος (Body Mass Index ή BMI), ο οποίος είναι το πηλίκο του βάρους δια του ύψους στο τετράγωνο και έχει συσχέτιση με το ποσοστό του σωματικού λίπους. Ένας ενήλικας με ΒΜΙ μεταξύ 18.5 και 24.9 θεωρείται φυσιολογικού βάρους, μεταξύ 25 και 29.9 υπέρβαρος και με ΒΜΙ πάνω από 30 θεωρείται παχύσαρκος. Στα παιδιά και τους εφήβους δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για τον ορισμό της παχυσαρκίας.
Οι περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και Ελλάδα, βασίζονται στη χρήση πινάκων, όπου καταγράφεται η σχέση του βάρους και του ΒΜΙ ως προς την ηλικία. Εάν το βάρος η το ΜΒΙ για τη συγκεκριμένη ηλικία ξεπερνά κάποιο ανώτατο όριο (π.χ. την 95η εκατοστιαία θέση) τότε ομιλούμε για παχυσαρκία, ενώ αν ξεπερνά κάποιο χαμηλότερο όριο (π.χ. την 85η εκατοστιαία θέση) τότε έχουμε σωματικό υπέρβαρο. Οι καμπύλες αυτές με τις εκατοστιαίες θέσεις καταγράφονται σε όλα τα βιβλιάρια υγείας των παιδιών.
Πόσο συχνό είναι το πρόβλημα;
Η συχνότητα της παιδικής παχυσαρκίας κυμαίνεται από 5–15% στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης ενώ στην Αμερική τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα, της τάξης του 20–25%.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν μεγάλες μελέτες, όμως φαίνεται ότι η συχνότητα είναι αυτή του μέσου όρου των χωρών της Ευρώπης. Στη χώρα μας και στα ευρωπαϊκά κράτη το πρόβλημα αυξάνει σημαντικά τις δυο τελευταίες δεκαετίες και αφορά περισσότερο στην παιδική και λιγότερο στην εφηβική ηλικία. Η αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας σηματοδοτεί την αύξηση της παχυσαρκίας των ενηλίκων στις ερχόμενες δεκαετίες.
Αίτια
Τα αίτια της παιδικής παχυσαρκίας είναι πολλά και συνοψίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:
α) Περιβαλλοντικά αίτια
β) Γενετική προδιάθεση
Πώς το περιβάλλον προκαλεί παχυσαρκία;
1. Η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων και ιδίως λίπους
2. Η ελαττωμένη σωματική δραστηριότητα
3. Ψυχοκοινωνικοί λόγοι
4. Ορμονικοί παράγοντες σπανιότερα μπορούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό να προκαλέσουν παχυσαρκία
Υπερσιτισμός και λανθασμένη διατροφή
Αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα αίτια παχυσαρκίας στην εποχή μας.
Όταν το παιδί ή ο έφηβος προσλαμβάνει σε μακροχρόνια βάση μεγαλύτερη ποσότητα τροφής, ιδίως πλούσια σε λίπος, από όση καταναλώνει ο οργανισμός του, τότε παχαίνει.
Η αυξημένη πρόσληψη λιπαρών τροφών σε βάρος των υδατανθρακούχων παίζει ιδιαίτερα
επιβαρυντικό ρόλο. Στα παχύσαρκα παιδιά η αυξημένη θερμιδική πρόσληψη αφορά κυρίως σε ενδιάμεσα γεύματα ή σνακ (π.χ πατατάκια κρουασάν, μπισκότα, γλυκά, σοκολάτες), ενώ
η πρόσληψη τροφής κατά τα γεύματα σπάνια είναι υπερβολικού βαθμού.
Μειωμένη σωματική δραστηριότητα
Είναι εξίσου σημαντικό αίτιο για την επιδημία της παχυσαρκίας με τη λανθασμένη διατροφή.
Σήμερα τα παιδιά όχι μόνο γυμνάζονται λιγότερο αλλά και λιγότερες καθημερινές μικροδραστηριότητες (π.χ. περπάτημα, κυνηγητό, παιχνίδι στις αλάνες κλπ). Στην αύξηση αυτής της σωματικής αδράνειας συμβάλλουν η τηλεόραση, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές,
τα βίντεο- παιχνίδια, ενώ αρκετές μελέτες έχουν δείξει άμεση σχέση μεταξύ ωρών τηλεθέασης και εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας. Η τηλεόραση προκαλεί επιπλέον και αυξημένη κατανάλωση σνακ με υψηλή θερμιδική περιεκτικότητα ιδίως τις βραδινές ώρες.
Ψυχοκοινωνικοί λόγοι
Η έλλειψη επικοινωνίας παιδιού-μητέρας ή αντίθετα η υπερπροστασία, προδιαθέτει μέσω της
υπερφαγίας, σε παιδική παχυσαρκία. Η σταδιακή αύξηση του βάρους δημιουργεί αρνητική εικόνα του παιδιού για το σώμα του, με συνέπεια τάσεις απομόνωσης και κατάθλιψης, που συχνά οδηγούν σε διαταραχές διατροφικής συμπεριφοράς και διαιώνιση του φαύλου κύκλου.
Παρόμοιο αποτέλεσμα έχει και ο κοινωνικός στιγματισμός των παχύσαρκων παιδιών, που παρατηρείται κυρίως στα σχολεία.
Ορμονικά αίτια
Διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα, των επινεφριδίων, του υποθαλάμου ή της υπόφυσης αποτελούν σπάνια αίτια παχυσαρκίας.
Ο ρόλος της κληρονομικότητας
Ο κληρονομικός παράγοντας έχει μεγάλη βαρύτητα στην αιτιολογία της παχυσαρκίας και συμμετέχει κατά 30-50%. Εάν ένας γονέας είναι παχύσαρκος το παιδί έχει 50% πιθανότητες να γίνει παχύσαρκο, ενώ εάν και οι δυο γονείς είναι παχύσαρκοι το ποσοστό φθάνει το 80%. Τα παιδιά των παχύσαρκων γονέων έχουν μεγάλες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες διότι, εκτός του γενετικού παράγοντα, μοιράζονται τις ίδιες διαιτητικές συνήθειες και τον ίδιο τρόπο ζωής με τους γονείς τους.
Σήμερα επικρατεί η άποψη ότι αυτό που κληρονομείται είναι μια τάση για παχυσαρκία, η οποία θα εκδηλωθεί μόνο εάν υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον (π.χ. λανθασμένη διατροφή, σωματική αδράνεια κλπ). Οι περιπτώσεις κληρονομικής παχυσαρκίας, όπου ευθύνεται μόνο ένα γονίδιο είναι σπάνιες.
Ποιες είναι οι κρίσιμες περίοδοι για την εκδήλωση παχυσαρκίας στα παιδιά;
Η νεογνική ηλικία των 6-7 χρονών και η εφηβεία. Η ηλικία των 6-7 χρονών είναι περίοδος της απότομης αύξησης των λιποκυττάρων. Εάν η φυσιολογική αυτή αύξηση γίνει νωρίτερα ή με πολύ ταχύ ρυθμό, το παιδί παρουσιάζει μεγάλο κίνδυνο για παχυσαρκία.
Ποιες είναι οι επιπλοκές της παχυσαρκίας στα παιδιά;
Ψυχοκοινωνικές : Είναι οι σημαντικότερες. Υποτίμηση εαυτού, τάσεις απομονώσεις, εκδήλωση διαταραχών διατροφικής συμπεριφοράς (περιστασιακή υπερφαγία, νευρογενής ανορεξία ή βουλιμία), αγχώδεις εκδηλώσεις και κατάθλιψη, ιδίως στους εφήβους.
Μηχανικές επιπλοκές (σε βαριά παχυσαρκία)
- Ορθοπεδικές
- Καρδιοαναπνευστικές: π.χ. άπνοιες κατά τον ύπνο, υπέρταση
- Μεταβολικές –Ορμονικές: π.χ. αύξηση χοληστερίνης ή τριγλυκεριδίων, αύξηση του ουρικού οξέως κλπ.
Ποιος ο κίνδυνος παραμονής της παχυσαρκίας στην ενήλικο ζωή;
Το 1/3 της παχυσαρκίας των ενηλίκων ξεκινά από την παιδική ηλικία. Όσο νωρίτερα ξεκινήσει η αύξηση του βάρους, τόσο σοβαρότερου βαθμού παχυσαρκία θα εμφανιστεί στην ενήλικο ζωή. Οι κυριότεροι παράγοντες που προδιαθέτουν στην παραμονή της παχυσαρκίας μεταγενέστερα είναι:
- Ο βαθμός της παχυσαρκίας
- Η ηλικία έναρξης (όσο αργότερα αρχίσει, τόσο πιθανότερο είναι να παραμείνει)
- Η παρουσία παχυσαρκίας στους γονείς
Άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο είναι:
- Το σωματικό βάρος γέννησης
- Οικονομική και κοινωνική κατάσταση της οικογένειας
- Επίπεδο σωματικής δραστηριότητας
- Διατροφικοί και ψυχολογικοί παράγοντες
Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας;
- Υιοθέτηση σωστής διατροφικής συμπεριφοράς και σωματικής δραστηριότητας σε μόνιμη βάση
- Αντιμετώπιση τυχόν επιπλοκών της παχυσαρκίας
- Έλεγχος σωματικού βάρους
Τα παιδιά δεν είναι ενήλικες σε μικρογραφία. Επιτυχής θεραπεία στα παιδιά θεωρείται η διατήρηση του βάρους. Είναι αδυνάτισμα το να ψηλώνει το παιδί χωρίς να παχαίνει.
Ποιες γενικές οδηγίες πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς και η οικογένεια;
- Η αντιμετώπιση πρέπει να αρχίζει νωρίς, μετά την ηλικία των 3 ετών
- Οι ίδιοι γονείς να είναι έτοιμοι για μόνιμες αλλαγές των συνηθειών τους
- Να γνωρίζουν τις επιπλοκές της παχυσαρκίας
- Να επιβλέπουν τις αλλαγές στη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα
- Απαγορεύονται προγράμματα αδυνατίσματος με αυστηρές δίαιτες και γυμναστική που προκαλούν ταχεία απώλεια βάρους
- Nα ενθαρρύνουν και να υποστηρίζουν ψυχολογικά τα παιδιά και όχι να τα επικρίνουν
- Να επιβραβεύουν τα παιδιά για τις προσπάθειες τους αλλά όχι μέσω φαγητού
- Να ασχολούνται οι ίδιοι με τη διαδικασία προετοιμασίας του φαγητού
- Να βρίσκουν ενδιαφέροντες τρόπους απασχόλησης για τα παιδιά τους και να συμμετέχουν στον ελεύθερο χρόνο τους
- Να ενημερώνονται σωστά, είτε από το γιατρό τους, είτε από επίσημους επιστημονικούς φορείς
Πού βασίζεται η σωστή αντιμετώπιση;
Στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και την υιοθέτηση σωστού τρόπου διατροφής με έμφαση στην αλλαγή συνηθειών (τροποποίηση συμπεριφοράς) και την ψυχολογική υποστήριξη.
Ι. Αύξηση σωματικής δραστηριότητας
Τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να κινούνται και να αθλούνται, όχι μόνο για τον έλεγχο του βάρους αλλά και για την υγεία τους γενικότερα.
Σωστή δραστηριότητα είναι αυτή που προσφέρει ευχαρίστηση στο παιδί και δεν γίνεται με καταναγκαστικό τρόπο. Είναι άσκοπο να προτρέπουμε τα παχύσαρκα παιδιά να αθλούνται σε εξειδικευμένα αθλήματα.
Ορισμένοι τρόποι αύξησης της δραστηριότητας είναι:
- Αύξηση κίνησης στη καθημερινότητα: Περπάτημα μέχρι το σχολείο, συχνοί απογευματινοί περίπατοι, παιχνίδια στα διαλειμματα του σχολείου
- Προώθηση αθλητικών δραστηριοτήτων: Μπάσκετ, ποδόσφαιρο, ποδήλατο, γυμναστική, κολύμπι κλπ για διάστημα 45’ τουλάχιστον 3-4 φορές την εβδομάδα
- Ελάττωση σωματικής αδράνειας: Περιορισμός τηλεόρασης και βίντεοπαιχνιδιών σε 1-2 ώρες την ημέρα, αποφυγή συχνής χρήσης αυτοκίνητου
ΙΙ. Υιοθέτηση σωστής διατροφής
Σωστή διατροφή είναι μια ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή με καλή κατανομή των γευμάτων, ελαχιστοποίηση των σνακ και του τσιμπολογήματος και πλούσιο πρωινό. Ο καλύτερος τρόπος διατροφής είναι η μεσογειακή διατροφή, η οποία προτείνεται πλέον σε όλες τις χώρες του κόσμου ως η πιο υγιεινή και πρέπει να υιοθετείται απ όλη την οικογένεια. Στα παιδιά η απώλεια βάρους με μέτρηση θερμίδων δεν πρέπει να συστήνεται, διότι δεν φέρνει αποτελέσματα και μπορεί να έχει επιπλοκές.
Καλύτερη μέθοδος είναι η ελάττωση ορισμένου είδους τροφών πλουσίων σε λιπαρά, όπως χάμπουργκερ, πατατάκια, γλυκά, παγωτά και η αντικατάσταση τους από άλλες όπως π.χ. χυμούς, φρούτα, γιαούρτια. Τα υποθερμιδικά τρόφιμα (light) καλό είναι να αποφεύγονται στα παιδιά. Επίσης, δεν πρέπει να χορηγούνται χαμηλών θερμίδων δίαιτες, διότι είναι στερητικές και μπορεί να εμποδίσουν την σωστή ανάπτυξη του παιδιού.
Αντίθετα, η έστω και μικρή ελάττωση των θερμίδων, όταν προσαρμόζεται με την ηλικία και εξατομικεύεται, μπορεί να συμβάλλει σε ουσιαστική απώλεια βάρους μακροπρόθεσμα, π.χ. έλλειμμα 100 θερμίδων ημερησίως οδηγεί σε ελάττωση βάρους της τάξης των 5 κιλών σε 1 χρόνο.
Επίσης, τα προγράμματα των ινστιτούτων και κέντρων αδυνατίσματος δεν πρέπει να εφαρμόζονται σε παιδιά, διότι δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα για την ασφάλεια τους.
Απαραίτητη προϋπόθεση για μια σωστή ρύθμιση του βάρους του παιδιού είναι να συμμετέχει όλη η οικογένεια.
ΙΙΙ. Αλλαγή συμπεριφοράς
Μακροχρόνια επιτυχία – διατήρηση του βάρους – μπορεί να υπάρξει μόνο εφ’ όσον το παιδί μπορέσει να μάθει και να υιοθετήσει νέες συνήθειες ως προς τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα σε μόνιμη βάση. Η τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας παιδιών και ενηλίκων και έχει επιτυχία στα παιδιά μόνο εάν υπάρχει κατάλληλη συνεργασία του ειδικού με ολόκληρη την οικογένεια.
IV. Ψυχολογική υποστήριξη
Η αναγνώριση και αντιμετώπιση των ψυχολογικών παραγόντων από ειδικό βοηθά σημαντικά στην επιτυχέστερη θεραπεία. Επιπλέον, σε καταστάσεις όπου προέχουν οι διαταραχές διατροφικής συμπεριφοράς, αρχικό θεραπευτικό ρόλο έχουν ο ψυχολόγος ή
ο παιδοψυχίατρος.
Ποια είναι η θέση των φαρμάκων και των εγχειρήσεων στην παιδική παχυσαρκία;
Δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα για τη χρήση φαρμάκων και την εφαρμογή χειρουργικών επεμβάσεων στα παιδιά και ως εκ τούτου πρέπει να αποφεύγονται. Εξαίρεση μπορεί να αποτελεί η βαριάς μορφής εφηβική παχυσαρκία με επιπλοκές, όπου όμως πρέπει να προηγηθεί συζήτηση από επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων.
Υπάρχουν επιπλοκές από τα προγράμματα έλεγχου του βάρους;
Όσο ταχύτερη και μεγαλύτερη η απώλεια βάρους τόσο αυξάνει ο κίνδυνος επιπλοκών.
Πιθανές επιπλοκές που μπορεί να παρουσιαστούν είναι:
- Μειωμένη πρόσληψη ιχνοστοιχείων-βιταμινών
- Απώλεια μυϊκής μάζας
- Καθυστέρηση γραμμικής ανάπτυξης
- Χολολιθίαση, κυρίως σε εφήβους
- Ψυχολογικές: ταχεία αλλαγή εικόνας σώματος, διαταραχή σχέσεων με γονείς, διαταραχές διατροφικής συμπεριφοράς, όπως ανορεξία, βουλιμία ή περιστασιακή υπερφαγία
Πώς διατηρείται η απώλεια βάρους;
Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια νόσος, η οποία χρειάζεται συνεχή, περιοδική παρακολούθηση. Μετά την αρχική φάση της απώλειας βάρους, γονείς και παιδί πρέπει να εργαστούν μαζί, ώστε να γίνουν μόνιμες οι αλλαγές στις συνήθειες του, μέσω της θεραπείας συμπεριφοράς. Γι αυτό απαιτείται τακτική επικοινωνία ειδικού και οικογένειας αλλά και συμμέτοχη των κοινωνικών φορέων, όπως των παιδικών σταθμών, των σχολείων, του κράτους κλπ.
Σε ποιες φάσεις της ζωής πρέπει να δίδεται έμφαση στην πρόληψη;
Οι μέθοδοι πρόληψης πρέπει να εφαρμόζονται ακόμη και από την ενδομήτρια ζωή. Η έγκυος πρέπει να τρέφεται σωστά να γυμνάζεται ελαφρά ώστε να αναπτυχθεί σωστά το έμβρυο, διότι το αυξημένο βάρος των νεογνών προδιαθέτει για παχυσαρκία με την πάροδο του χρόνου. Ο θηλασμός πρέπει να ενισχύεται διότι ελαττώνει τον κίνδυνο σωματικού υπέρβαρου κατά 30% και της παχυσαρκίας κατά 40%.
Κρίσιμη περίοδος είναι η ηλικία των 5-7 χρόνων, όπου αυξάνει απότομα ο λιπώδης ιστός.
Στις ηλικίες αυτές πρέπει να μπαίνουν οι βάσεις της υγιεινής διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας. Η περίοδος της εφηβείας χρειάζεται επίσης επαγρύπνηση διότι τότε το άτομο αλλάζει σωματικά, ανεξαρτητοποιείται και μεταβάλλει τις διατροφικές του συνήθειες. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στα κορίτσια, όπως αυτά προβάλλονται στις διαφημίσεις, και είναι επιρρεπή σε διαταραχές διατροφικής συμπεριφοράς με ακραίες συνέπειες τη νευρογενή ανορεξία ή τη βουλιμία.
Δυνατότητα παρέμβασης υπάρχει για επιτυχημένη πρόληψη;
Παρέμβαση στο σύστημα υγείας:
Η σωστή επαφή των παιδιών από την πρώτη βρεφική ηλικία με μαίες και παιδιάτρους αργότερα με πολύαστρους και ειδικούς σε θέματα διατροφής και παχυσαρκίας, βοηθά στην πρώιμη υιοθέτηση υγιών διατροφικών συνηθειών και σωματικής δραστηριότητας.
Οικογενειακή υποστήριξη:
Στα μεσογειακά κράτη το οικογενειακό περιβάλλον συμμετέχει άμεσα στην εξέλιξη του βάρους του παιδιού. Οι γονείς πρέπει να έχουν σωστή διατροφική εκπαίδευση και να συμμετέχουν και οι δυο ενεργά στην πρόληψη παχυσαρκίας των παιδιών τους.
Σχολικά προγράμματα πρόληψης:
Σε σχολεία της Ευρώπης όπου εφαρμόστηκαν μαθήματα διατροφής και άθλησης στην τάξη, βρέθηκε ότι τα παιδιά αυτά είχαν καλύτερους δείκτες σωματικού βάρους. Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει και η σωστή οργάνωση των κυλικείων όπου τα έτοιμα σνακ (πατατάκια, σάντουιτς, τυρόπιτες, γλυκίσματα) θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με υγιεινές τροφές όπως φρούτα, χυμούς και γιαούρτια.
Συμπεράσματα-Προοπτικές
Η παιδική παχυσαρκία έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις στη χώρα μας αλλά και σε όλα τα προηγμένα κράτη προκαλεί σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές επιπλοκές και, κατά το 1/3, κίνδυνο παραμονής της στην ενήλικο ζωή. Αν και η διάγνωση είναι εύκολη με τα σύγχρονα
επιστημονικά δεδομένα, η αντιμετώπιση της είναι επίπονη, δύσκολη και συχνά δημιουργεί απογοήτευση στα παιδιά, την οικογένεια και το γιατρό. Η σωστή αντιμετώπιση της γίνεται συνδυάζοντας σωστή διατροφή, σωματική άσκηση, τροποποίηση συμπεριφοράς και ψυχολογική υποστήριξη. Γι αυτό το λόγο απαιτείται πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ παιδιάτρων, διαιτολόγων, νοσηλευτικού προσωπικού και ειδικών σε θέματα παχυσαρκίας. Φάρμακα ή χειρουργικές επεμβάσεις δεν ενδείκνυνται για την αντιμετώπισή της.
Αναμένονται βέβαια με ενδιαφέρον εξελίξεις στο χώρο της γενετικής, της μοριακής βιολογίας και, ενδεχομένως, της φαρμακοθεραπείας.
Τί πρέπει να γνωρίζει το παιδί για την σωστή διατροφή
Οι τροφές περιέχουν τρεις κύριες θρεπτικές ουσίες (υδατάνθρακες-λίπη-πρωτεΐνες) και σε μικρότερες ποσότητες, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.
- Υδατάνθρακες παίρνουμε από τα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, μέλι αλλά και από τα γλυκά, σοκολάτες, μπισκότα, παγωτά, τα οποία όμως πρέπει να αποφεύγουμε.
- Πρωτεΐνες παίρνουμε από τα ψάρια, το κρέας, τα πουλερικά, τα αυγά, το γάλα, το τυρί κ.α Αυτές οι τροφές είναι απαραίτητες για τη σωστή σωματική ανάπτυξη.
- Λίπη υπάρχουν σε ζωική και φυτική μορφή. Να προτιμάτε τα φυτικά λίπη και ιδίως το ελαιόλαδο.
- Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία βρίσκονται σ όλες τις τροφές, κυρίως όμως στα φρούτα, λαχανικά, γάλα γιαούρτι, ψάρια.
Δεν πρέπει να αποκλείουμε αυστηρά καμία τροφή.
